М.Бадам

М.Бадамын сэтгэгдлээс

Одоогоор Удирдлагын академи, урдах үедээ МАХН-ын төв хорооны дэргэдэх Д.Сүхбаатарын нэрэмжит Намын Дээд Сургуульд сурч улс төрийн дээд боловсролтой болж нам улсдаа тасралтгүй олон жил ажиллаад гавьяаныхаа амралтад байгаа намын ахмад ажилтан М.Бадам миний бие энэ сургуулийн үүсэж хөгжиж ирсэн 100 жил нь улс нийгмийн хөгжил дэвшлийн түүх, ололт амжилттай салшгүй холбоотой гэж бодож явдаг даа.

Яагаад гэвэл: Улс эх орон ард түмнээ удирдан жолоодож, нэгтгэн зангидаж байдаг хүчин болсон нам улсын удирдах ажилтнуудыг тасралтгүй бэлтгэж ирсэн билээ. Би энэ сургуулийн нам улс төрийн ажилтан бэлтгэх 2 жилийн сургуулийн анх төгсөж Баянхонгор нутгийнхаа Баацагаан, Баян-Овоо сумдад намын ажил хийж байгаад үндсэн 4 жилийн ангид ахин суралцан төгсөж насныхаа чөлөөнд суун суутлаа аймгийнхаа Баацагаан, Баян-Овоо, Баянлиг сумдын намын байгууллагыг удирдаж байсан.

Намайг сурч байхад үндсэн 4 жил, дээдийн 2 жил, эвлэлийн ажилтан бэлтгэх анги, нам улс төрийн удирдах ажилтан бэлтгэх 2 жил гэх мэтээр төрөлжсөн ангиудад сургалт зохион байгуулагдаж байсан билээ. Намын Дээдийн 2 жилийн ангид сурч байхад манай ангид 18 аймаг, Улаанбаатар хот, бусад хотуудаас 75 хүн сурч төгссөн. Манай ангийн багш Норовсамбуу доктор байлаа. Хэдэн жилийн дараа сургуулийнхаа үндсэн ангид суралцахад манай ангийг бас л доктор Норовсамбуу багш дааж авч билээ.

Намын 2 жилийн сургуульд суралцаж байхад ерөнхий эрдмийн хичээлүүд, хөдөө аж ахуйн механикжуулалд, түүх нийгэм судлал, хүнтэй ажиллах урлагийг эзэмшүүлэх удирдлагын ухаан, Сурган хүмүүжүүлэх ухаан, Сэтгэл судлал, гоо зүй гэх мэт олон хичээлүүд ордог байлаа. Тэр үед би нас 30 гарсан суурь боловсрол гэвэл 1949 онд Ерөнхий боловсролын 4-р анги төгссөнөөс өөр боловсролгүй олон жилийн өмнө эзэмшсэн 4- р ангийн боловсрол нимгэдэж байсан боловч сурах, мэдэх гэсэн чин хүсэл урагш түлхэн хүч өгч урам нэмж байсны зэрэгцээ сайн багш нарын чанартай сургалт, өөрийн мэрийлт чармайлтын хүчээр сайн сурч байсан билээ.

Манай сургуулийн оюутнууд баяр болохоор туг лоозон барьж жагсана, Октябрын баяр гэж том баяр тэмдэглэх гэж өглөө эрт төв талбайд очиж олон цаг зогсоно. Тэр үед цаг агаар одоог бодвол их хүйтэн байсан санагддаг, индрийн урдуур уриа хашхирч гарахыг хүлээгээд даарсан хөлөө дэвслээд бие биеийнхээ чихэнд шаар бөмбөлөг хагалж цочоогоод дэггүйтэж байснаа өтөл насандаа эргэж дурсахад сонин байх юм билээ.

Үндсэн ангид ахин суралцсан тэр үе бол түрүүчийн сурч байсан үетэй харьцуулбал хамгийн тэнгэрлэг сайхан үе байсан болохоор сэтгэл мөхөрчээ. Учир нь гэвэл урьд нь сурч байсан өгөөж ихтэй өгөөмөр сургуульдаа дахиад сурсан нь бахдалтай, тэгээд ч манай ангийн хамт олон нэг хүн шиг нэгдэж нягтарсан, дуугарвал дуу нэг, дугтарвал хүч нэг гэгчээр цул алт шиг сайхан хүмүүс байлаа. Сайхан сургуульдаа хамт сурч байснаас хойш 50 жил өнгөрсөн хэдий ч одоо амьд сэрүүн байгаа хэд нь үргэлжийн холбоо харилцаа, жаргал зовлонгоо чин сэтгэлээсээ хуваалцаж уулзан учирцгааж явдаг юм.

            Манай ангийнхан намайг “Өндөр ээж” гэж өргөмжлөн хүндэлнэ. Одоо ч уулзсан үедээ ЭЭЖ дээшээ суу, дээшээ суу гэж хүндэлнэ. Эргэн дурсахад манай ангид эвсэг хөгжилтэй, сэтгэл сэргээсэн сайхан дуучид, яруу найрагчид, зураачид гэх мэтээр олон янзын авьяастан олон байсан. Хүн бүхэн л албан ёсны нэрээсээ гадна хоёрдогч нэртэй байлаа. Д.Сүхбаатарын нэрэмжит цалинтай Дүгэрээ, Доной, хүн бүхний сэтгэлд баттай байр суурь эзэлсэн Ажийгаа, Болормаа, Цэнджав, ангийнхаа 50 гаран хүүхдүүдийн “Хүндэт эцэг"-ээр өргөмжлөгдсөн Дагвасүрэн, уран алиа зангаараа үргэлж инээлгэж явдаг “томоождоггүй” Тогоохүү гээд тоочоод байвал бүгдийнх нь нэр хочоор нь дуудмаар олон сайхан хүмүүс байлаа.

            50 гаран хүмүүсийг нэгтгэж ийм сайхан хамт олон болгоход курсийн дарга талийгаач Сумъяа, намын дарга Дүгэрсүрэн нарын удирдах авьяас чадвар, хүний арга эвийг хурдан олдог мэдлэг ур чадварт байсан даа. Одоо ч гэсэн удаа дараалан зохион байгуулж байгаа уулзалтууд, сэтгэл уяраасан сайхан дурсамж үлдээж байдаг нь намын “намхан ягаан дарга” Дүгэрээ, “элээ шувуут өргөмжлөлт эвлэгхэн алиалагч” Тогоохүү, хол ойрын холбоо баригч Лхам нартаа баярлаж явдаг юм даа. Хүмүүс бие биедээ дасаж зан зангаа авч нэг ижилдээд ирэхээрээ нэг ангийн төдийгүй нэг айлын хэдэн дүрсгүй хүүхдүүд шиг болдог юм билээ.

            Миний хувьд ажил амьдралынхаа алтан үеийг намын байгууллагат өнгөрөөсөн байдаг. Намын дээд сургуульдаа 2 дахин сурсны ачаар нийгмийн сэтгэлгээний танин мэдэхүйн үндсэн өөрчлөлт хийгдсэн гэж боддог. Надад гарсан сэтгэлгээний өөрчлөлт, хувь хүний хөгжил дэвшил бүхэн намын энэ сайхан сургуульд суралцаж, намтай ажил амьдралаа холбосонтойгоо харьцуулж ойлгодог. Нам маань ганц намайг биш өөрийн гишүүд боловсон хүчин болох маш олон хүмүүсийг халамжлан хүмүүжүүлж ирснийг байнга санаж нам төрдөө үнэнчээр зүтгэж ачийг нь ажлын амжилтаар хариулахыг хичээж явлаа.

            Намынхаа анхан шатны байгууллагыг олон жил удирдаж сум орны олон талтай ажлыг хариуцан өдөр шөнийг ялгалгүй ажлын мал шигээ зүтгэж явсан тэр үеэ одоо эргэн санахад идэр залуу нас өөрөө ямар их хүчтэй байсныг, хөдөлмөрийн хамт олныг сайхан бүрдүүлж зорьсондоо хүрч чаддаг байснаа бодоход бахархмаар ч бас өөртөө ахадмаар ямар их ачаа, хариуцлага үүргийг үүрч зав чөлөөгүй явсан юм бэ дээ гэж бодогддог юм.

            Намын ажил хийж явсан тэр үед манай улсын үндсэн хуульд Улс орныг удирдах улс төрийн хүчин МАХН” гэж заасан энэ утгаараа сум орны хэмжээнд ажиллаж байсан бүх байгууллагуудыг удирдлагаар хангаж ажилд нь тусалж дэмжих, хянаж шалгах, бүх байгууллагуудын ажлыг жигд сайжруулж төлөвлөгөөт үзүүлэлтүүдийг хугацаанд нь жигд биелүүлэх, хүн ардын эрүүл мэнд, соёл, боловсрол гэж хариуцахгүй, хамаарахгүй ажил гэж нэг ч үгүй байсан даа.

            Сумын хэмжээний бүх ажил төлөвлөгөөний биелэлт, хүн ардын хөгжил дэвшил ямар байгаагаар тухайн сумын намын байгууллагын ажлыг дүгнэж авдаг цалин ч сумын ажлын түшингээр интервалтай олгодог байсан нь эмэгтэй хүний хувьд ажил дээрээ даргын, ар гэртээ бол айлын эзэгтэй үүргийг хамт хийж шөнө нь гэр орны ажлаа, өдөр нь нам улсын ажилд хоёргүй сэтгэл зүтгэлээр зүтгэж нойргүй хоносон шөнө олон байсан.

            Гэхдээ сум орон нутгийн хамт олны хүчийг зөв зохион байгуулж удирдан байгууллага хүн бүрд хүрч ажиллаж тэдний сэтгэлд хүрч итгэлийг нь авч чадсан цагт ажил урагштай байх ба түүнд нь урамшин зоригжиж олон арван ажлын ар дээр гарч явсан байдаг.

            Миний ажиллаж байсан сумдын ажил урагштай байснаар Баацагаан сум “Алтан гадас” одонгоор, Баян-Овоо сум үзүүлэх сургуулийн бааз сум, социалист хөдөлмөрийн гавшгайч сум болж тэр үеийн төрийн 4 өндөрлөг болох МАХН-ын Төв Хороо, Засгийн газар, МҮЭ-ийн төв зөвлөл, Залуучуудын эвлэлийн төв хороотой хамтарсан цол шагнал авч байсан.

            Баянлиг суманд газар тариалан хөгжүүлж сум бригадын төвүүдийг тохижуулж үзүүлэх сургууль хийгдэж ажлын түвшин сайн гэж үнэлэгдэж байлаа. Ер нь нам төр, аж ахуй, соёл олон нийтийн үүсэл санаачилгын байгууллагууд гээд улс орны хэмжээнд ажиллаж байсан бүх байгууллагуудын анхан шатны нэгжүүдийг багтаасан хүн ам, газар нутаг том, хангай говийн аль ч сумыг удирдана гэдэг үнэхээр амаргүй байсан бөгөөд ган зуд тохиолдож үнэхээр шантармаар хүнд үе бас тохиолдож байсныг алийг тэр гэхэв дээ.  Гэхдээ нам, төр, улсдаа ихийг хийх ёстой гэж өөртөө үүрэг даалгавар өгч зүтгэж явлаа. Ингэж өөртөө өндөр шаардлага тавьж өөрт байгаа хүч боломжоо ашиглан нам төрийн бодлого шийдвэрийг хөдөө орон нутагт хэрэгжүүлж мэдлэг арга барилыг намын сургуулиасаа олж авсан юм.

            Тухайн үеийн намын сургуулийг дарга нарыг бэлтгэдэг сургууль гэж үзэж дарга нараа хүндэлдэг, шилдэг хүмүүс гэж ойлгодог байсан болохоор энэ сургуулийн нэр хүнд асар өндөр, олон шалгуур давж маш их итгэл үүрч оюутан нь болдог, оюутан болсон хүн дундаж байж болохгүй, ёс зүй, ёс суртахууны эрхэм чанарыг шингээсэн байх ёстой гэсэн өндөр шаардлагыг өмнө тавьж суралцдаг байсан бөгөөд суралцахын зэрэгцээ сургуулиас зохиогддог субботник, болон олон талт ажилд идэвхтэй оролцдог байсан.

            Бид сургуулийнхаа ойр орчимд маш их мод тарьж тэр нь их шигүү модон ой байж билээ. Одоо харин сургуулийн минь ойр орчимд байсан ойн шугуу модны оронд цементэн зам, өндөр өндөр байшингуудаар дүүрснийг хараад харамсах сэтгэл төрдөг дөө. Сургуулийнхаа 100 жилийн ой^хойч үедээ үлдэж дурсагдах олон сайхан шинэлэг зүйлтэй сайхан болно гэж бодож байна. Би энэ сайхан сургуульд 2 ч удаа суралцаж олж авсан мэдлэгийнхээ хүчээр нам улсдаа олон жил ажиллаж “Хөдөө аж ахуйн гавьяат ажилтан” гэсэн төрийн өндөр цол шагналыг хүртэх хүртлээ ажиллахдаа юу сурав гэвэл:

            Удирдах удирдуулах ёс гормоос эхлээд хувийн ажлаасаа нам улсын ажлыг дээгүүрт тавьдаг зарчимд сургаж өгсөн.

1.Улсад ажиллаж хөдөлмөрлөх дадлага туршлагатай болсон

2.Удирдах ажил хийнэ гэдэг нь өндөр хариуцлага гэдгийг ойлгосон

3.Хүнтэй ажиллах ажил амьдралын цагаан толгойд суралцсан

4.Ажил амьдралд тохиолдох саад бэрхшээлийг яаж давах арга ухааныг амьдрал дундаас олж авч чаддаг болсон.

5.Тулгарсан асуудлыг толгой дааж шийдэх чадвартай болсон

6.Эд хариуцагч хүний болон удирдах ажилтны зовлон бэрхшээлийг ойлгож нягт нямбай ажиллаж их сургамжийг авсан

7.Аливаад суралцахад ухаан тэвчээр хэрэгтэй гэдгийг ойлгож өөрийнхөө хэр хэмжээнд хэрэгжүүлж ирсэн Улс орноо удирдаж явах олон зуун удирдах ажилтан, боловсон хүчнийг бэлтгэж ирсэн нэр хүндтэй өгөөж ихтэй өгөөмөр сайхан сургуулийн минь 100 жилийн ой дурсгал дүүрэн сайхан болж үе үеийн багш ажилчид хамт олон нь эвтэй найртай, эрүүл саруул байхын ерөөл өргөж дурсамжаа өндөрлөсөн энэ сургуулийн бүтэгдэхүүний нэг 90 насыг насалж яваа М.Бадам

2024.04.04

Баянхонгор аймаг