Монгол Улсын гавьяат багш Аюурзанын Цанжид

А.Цанжид Говь-Алтай аймгийн Эрчим хүчний үйлдвэрийн даргаар ажиллаж байгаад 1980 онд Намын Дээд сургуульд элсэн орж суралцсан. 1982 онд тус сургуулийг онц дүнтэй төгсөж, тус сургуулийн Намын байгуулалтын тэнхимд багш болсон. 1988 онд ЗХУКН -ын ТХ-ны дэргэдэх Нийгмийн ухааны Академид дэд докторын зэрэг хамгаалсан байна. Өөрчлөлт, шинэчлэлтийн үед намын шинэчлэлийн талаар судалгаа шинжилгээний ажил хийж байсан ба энэ чиглэлээр 1988 оны сүүлчээр Үнэн сонинд өгүүлэл нийтлүүлжээ. Тус өгүүлэлд намын үзэл суртлын ажлын арга барилыг сайжруулах талаар олон жил ярьж хөөцөлдөж байгаа боловч үр дүн муутай байгаа нь асуудлын шалтгаан үзэл суртлын ажлын арга барилдаа биш үзэл сурталд өөрт нь байна гэсэн дүгнэлт хийж үзэл суртлыг өөрчлөх санал дэвшүүлж байжээ. Тэр үеийн үзэл суртал бол марксизм ленинизм байсан гэдэг нь хэн бүрэнд ойлгомжтой юм. Улмаар Монгол улсад ардчилсан өөрчлөлт эхэлж байсан жилүүдэд тэр үед улс төрийн шинжлэх ухаан гэж үзэж байсан шинжлэх ухааны коммунизмын онол, түүхэн материализмын оронд цаг үийн шаардлагад нийцсэн өөр хичээл заах хэрэгтэй гэж үзэж Монгол Улсад анх удаа “Улс төрийн шинжлэх ухаан” хичээлийг зааж эхэлжээ. Үүндээ Москвад суралцаж байх үедээ Лениний номын санд үзэж байсан АНУ-ын улс төрийн шинжлэх ухааны зарим ном зохиол, Польш улсын эрдэмтэн Боднарын бичсэн “Улс төрийн шинжлэх ухаан” сурах бичгийг ашиглаж байжээ. Боднарын сурах бичиг нь хэдийгээр зарим хэсэгтээ марксист номлолыг агуулж байсан боловч сурах бичгийн үндсэн бүтэц, сэдэв нь ардчилсан орнуудад заадаг хичээлийн агуулгатай үндсэндээ тохирч байсан нь тустай байжээ. 1991 онд Москвад зохион байгуулагдсан улс төрийн шинжлэх ухааны сургалтад суусан байна. Түүнд АНУ-ын нэрт эрдэмтэд хичээл заасан байна. Тэдгээрийн дотор ардчиллын онолч Роберт Дол, нам судлалын нэрт эрдэмтэн Дж.Паломбара, модернизацийн онолын гол төлөөлөгчийн нэг Девид Эптер нар байжээ.

            А.Цанжидын НДС, УТДС-д зааж байсан улс төрийн шинжлэх ухааны лекцүүд ротатораар хувилагдан тарж, их, дээд дунд сургуулиудын багш нарын гарын авлага болж байв. Түүнчлэн тэр үед улс төрийн шинжлэх ухаанаар дамжаа хичээллүүлсэнд хожим уг хичээлийн нэртэй багш нар болж, өөрсдөө олон шавь төрүүлсэн МУИС-ын Ганболд, ХААДС-ийн Пагма нарын зэрэг олон багш суралцсан байна. УДС-д түүгээр хичээл заалгаж байсан Довчин докторын зэрэг хамгаалж, МУИС-ийн Улс төр судлалын тэнхимийн эрхлэгчээр ажиллаж байжээ. УБДС-ийн тэнхимийн эрхлэгчээр ажиллаж байсан Пүрэвдорж, Герман улсад элчин сайдаар ажиллаж байсан Д.Ганбат нарын докторын ажлыг удирджээ.

   1992 онд улс төр судлалын төвд ажиллаж байсан залуу багш нарыг удирдан “Улс төрийн шинжлэх ухааны үндэс” гэсэн анхны гарын авлагыг бичиж хэвлүүлжээ. Мөн 1996 онд Улс төрийн шинжлэх ухаан буюу товчилбол УШУ хэмээх сурах бичгийг бичсэн байна. Энэхүү сурах бичиг нь “Цанжид багшийн УШУ” нэрээр алдаршсан юм. Эдгээр сурах бичгүүд тус улсын нийгмийн ухааны чиглэлийн бүх багш нарын гарын авлага болж байсан юм. Тэр үед өөрийн сургуулийн Улс төр судлалын секторын эрхлэгчээр ажиллаж, хичээл заахын зэрэгцээ УБДС, Улс төрийн боловсролын Академид зохион байгуулагдаж байсан дунд сургуулийн нийгмийн ухааны багш нарын олон удаагийн сургалтад хичээл зааж байжээ. Энэ бүхнийг үндэслэн түүнийг Монгол улсад улс төрийн шинжлэх ухааныг үндэслэгч гэж үздэг байна. Улс төрийн шинжлэх ухаан сурах бичиг 3 удаа хэвлэгдсэн байна. Тус сургуульд ажиллаж байхдаа Б.Батбаяр (Баабар)-ын хамт сонгуулийн хуулийн төслийг боловсруулж, Улсын бага хурлын хуралдаанд танилцуулж байсан байна. Уг төсөлд сонгуулийн холимог тогтолцоог хэрэглэхээр тусгасан байжээ.

А.Цанжид НДС -ийн захирал байсан профессор Г.Миеэгомбын хамт тус сургуулийн байх эсэх тухай асуудлыг хэлэлцсэн Улсын бага хурлын хуралдаанд оролцож, сургуулиа бага хурлын дэргэдэх Улс төрийн дээд сургууль болгон өөрчлөх түүхэн шийдвэрийг гаргуулж байжээ.

Хожим төрийн захиргааны дээд сургуулийг байгуулж, төрийн захиргааны мэргэжилтнүүдийг бэлтгэж байсан. Тэр үед мөн тус улсад анхных болох “Төрийн захиргаа” хичээлийн сурах бичгийг бичсэн байна. Түүнчлэн сургуульдаа бодлого судлалын хичээлийг зааж эхэлсэн ба БНСУ-ын Инчоны их сургуулийн бакалаврын оюутнуудад зориулсан “Төрийн бодлого”, “Бодлогын шинжилгээ “ сурах бичгүүдийг орчуулан хэвлүүлсэн байна.  Түүнчлэн 2022 онд “Бодлого судлал” номыг бичиж хэвлүүлсэн байна. Тэрбээр “Монгол соёл иргэншил”, “Монголын төрт ёс”, “Төр барихуй монгол ухаан”, “Уугуул монгол соёл”, “Шинэ нөхцөл дэх шинжлэх ухаан технологи, инновацын бодлого”, “Хөдөөгийн хөгжлийн онол, туршлага, сургамж, загвар”, “Монголын нууц товчооны нууцыг мөшгөхүй”, “Хөгжлийн стратегийн талаар эргэцүүлэх нь” зэрэг нэг сэдэвт хэд хэдэн зохиол, төрийн захиргаа, нутгийн удирдлагын чиглэлээр судалгаанд оролцож хамтын бүтээл, олон арван өгүүлэл бичиж нийтлүүлсэн байна. Мөн Ц.Дэлгэржаргалын хамт “Хос суртахуунт төр” хамтын бүтээл хийж нийтлүүлсэн. Ардын багш Ш. Чоймаагийн хамтаар Монголын түүхэн сурвалжийн цуврал 30 боть номыг кирилл бичгээр хэвлүүлж олон нийтийн хүртээл болгосон байна. Төрийн ордон дахь төрийн ёслол, хүндэтгэлийн өргөө, түүнд залсан Монголын нууц товчоо, Монгол Улсын Үндсэн хууль номуудыг шижир алт, цалин цагаан мөнгө, эрдэнийн чулуугаар урлах төслийн зөвлөх, зохион байгуулагчаар ажилласан байна.