Самбуу овогтой Сумъяа миний мартагдашгүй он жилүүдийн дурсамж

УДИРДЛАГЫН АКАДЕМИЙН АХЛАХ НОМЫН САНЧ БАЙСАН, ОДООГООР ГУИС-ИЙН НОМЫН САНГИЙН ЭРХЛЭГЧ САМБУУ ОВОГТОЙ СУМЪЯА МИНИЙ МАРТАГДАШГҮЙ ОН ЖИЛҮҮДИЙН

ДУРСАМЖ

        НЭГ.Бага нас, идэр нас

       Миний бие 1957-08-01-ний тэр нэгэн өдөр Архангай аймгийн Эрдэнэмандал сумын нутаг “Тээл” гэдэг сайхан цэлгэр тал, ус булаг нь оргилсон , өвс ургамал, цэцэг навчис дэлгэрсэн газарт малчин ард Түндэвийн Самбуугийн хоё дахь охин нь болон мэндэлсэн  бөгөөд бага насаа эцэг эхийн хайр халамжид тугал, хурганы наагуур цаагуур гүйсэн шиг, эцэг, эхийнхээ гар хурууны үзүүрт тус болж өнгөрөөгөөд 1965 онд Архангай аймгийн Эрдэнэ мандал сумын 10 жилийн дунд сургуульд орж суралцаад  1973 онд 8 дугаар ангийг сумандаа дүүргээд /8 дугаар ангид байхдаа спорт, урлагаар нилээн занимаалдаж хичээлдээ хагас дутуу суудаг байсан учир 9 дүгээр ангийн улаан шугаманд орж чадаагүй.Үүнээс сургамж авч хүүхдүүдээ спорт, урлагаар хөөцөлдөхийг нь хорьж байлаа.1974 онд Архангай аймгийн тэргүүний 1 дүгээр дунд сургуульд арын хаалгадан орж 1975 онд тус сургуулиа дүүргэж конкурст өрсөлдсөн боловч хүссэн сургуулийнхаа хуваарийг авч чадаагүйн /Тухайн үед миний аавын ганц эгчийнх нь хүү аймгийн төвийн 1 дүгээр 8 жилийн сургуулийн захирал байсан учир тус сургуульд оруулж өгч билээ/ улмаас БНМАУ-ын СнЗ-ийн дэргэдэх бичиг хэргийн эрхлэгч-бичээчийн курст суралцаж төгсөөд төрөлх сумандаа АДХ-ын гүйцэтгэх захиргаа, Намын хорооны нарийн бичгийн эрхлэгч- бичээч зэрэг ажлыг 1979 оныг хүртэл хийж байв.

         Иймэрхүү ажил хийх нь сонирхолтой биш санагдаж аймгийн Соёлын хэлтсийн дарга асан Х.Доржсүрэнд СУИС-д суралцах хүсэлтээ явуултал зөвшөөрч СУИС-д орж байв.

       ХОЁР.Боловсрол, мэргэжлээ дээшлүүлсэн нь

       1980 онд СУИС-ийн Номын сангийн эрхлэгч-номын санч мэргэжлээр 1984 оныг дуустал сурч мэргэшээд Архангай аймгийн Цэцэрлэг суманд Номын сангийн эрхлэгчээр томилолт авч очин хоёр жил буюу 1986 он хүртэл ажиллаж амьдраад хотод шилжиж ирсэн.1987 онд Офицерүүдийн ордонд Номын сангийн фондын эрхлэгчээр орохоор болж ажил хүлээлцэж байх хооронд өмнөх номын санч тоолж хүлээн авсан номуудыг маань хөдөлгөсөн учир итгэл алдаж тэндээс гарч ажил хайж эхэлтэл одоогийн Удирдлагын академийн номын санд /Тухайн үед Намын дээд сургууль  нэртэй байсан/ орон тоо гарч зар тавьсан байсан, мөн манай хадам ахын нутгийн хүн Намын дээд сургуулийн номын сангийн эрхлэгчээр нь ажиллаж байсан зэрэг тохироо  бүрдэж Намын дээдийн номын санд орохоор шийдэн өргөдөл өгч, захирлын зөвлөгөөнөөр орж хөлсөө чихруулан байж арай чамай шалгуурыг нь давж ажилтан нь боллоо.

       1989 онд Намын дээд сургуулийн Номын сангийн фондод туслах ажилтанаар 1 сарын хугацаатай туршилтын ажилтанаар оров.Тэр үед Фондын эрхлэгчээр Ёлко гэж нэгэн казак эгч ажиллаж байсан.Тэр эгч маш их соёлтой, харилцааны өндөр ур чадвартай, орос, монгол, казак гурван хэлийг өндөр түвшинд эзэмшсэн сайхан ааштай хүн байлаа.Энэ хүний харилцаа хандлагын хүч, хүнд тавих анхаарал, зөвлөмж зэргийн ач тусаар нэг сарынхаа туршилтын хугацаагаа дүүргэж жинхэнэ ажилтан нь болж захирлын тушаал гарч маш их баярлан хөдөө сумын иргэн Улаанбаатар хотын номер нэг номын сангийн ажилтан болж өөрчлөгдлөө.

       Тухайн үед Намын дээд сургуулийн Номын сан нь 9-10 гаран ажилтаны орон тоон дээр үйл ажиллагаагаа явуулдаг байв.Эрхлэгч Гомбосүрэн, Ном зүйч Янжинцэрэн, Каталогич Туул, Фондын эрхлэгч Ёлко, Сумъяа, Номын сангийн үйлчилгээний хэсэгт Мөнгөн,Оюунчимэг Б.Лхагвасүрэн Н.Нэргүй , үйлчлэгч Шура гэх мэт.

Улаанбаатарын иргэн болж хотод ажиллах боломж нөхцөлөөр тусласан тухайн үеийн Номын сангийн эрхлэгч Гомбосүрэн гуайгаа миний хувьд маш их хүндэлж дурсаж явдаг юм.

       Энэ хугацаанд үе үеийн  олон сайхан эрдэмтэн-мэргэд, захирлууд, багш нар болон ажилтан албан хаагч хүмүүстэй нэг гэр бүлийн тогоонд нэгдэн, ажил төрөл,  сэтгэл санааны маш сайхан дурсамжтайгаар хамтран ажиллаж байжээ.1989 оноос өдгөөг хүртэл Удирдлагын академийн номын санд фондоч, номын санч, номын ангийн эрхлэгч, ахлах номын санч гэсэн ажлуудыг бүгдийг нь хийж туршлагажсан байна..1996 онд Удирдлагын академиа “Төрийн удирдлагын арга зүйч-зохион байгуулагч” мэргэжлээр, менежер цолтой төгсөж тэр ондоо Төрийн албаны мэргэшсэн шалгалтад орж тэнцээд Баянгол дүүргийн Хүний нөөцийн мэргэжилтэнд өрсөлдөж нөөцийн боловсон хүчинд бүртгэлтэй байж байгаад нэгэн өдөр “Та манай нөөцийн боловсон хүчинд төрийн албаны шалгалт өгөөд тэнцсэн учир Боловсон хүчнээр ирж ажиллана уу” гэсэн урилга заллага ирж байлаа.Энэ юу өгүүлэх гээд байна вэ гэвэл тухайн үед төрийн алба үнэхээр ар өврийн хаалгагүй байсныг гэрчилэх нэгэн дурсамж .Би өөрөө татгалзаж байсан.Учир нь Хүний нөөцийн боловсон хүчнийх нь цалин миний Номын санд эрхлэгчээр ажиллаж байхдаа авдаг цалингаас муу байсан учир татгалзаж байв.Сүүлийн үеийн Номын сангийн хамт олноос Эрхлэгч Ч.Мөнх-Эрдэнэ /оюутан байхдаа манай номын санд дадлага хийж байсан тухайн үеийн сонсогч нарын өгч байсан нэр нь канонч залуу/, Номын сангийн ном зүйч буюу каталогч Э.Сувдаа, Номын санч Б.Наран, Б.Байгалмаа, Н.Лхагвасүрэн, Н.Оюунцэцэг, Т.Эрхэмтөр, Б.Эрдэнэтуяа, Баярмаа нартайгаа гар, сэтгэл нийлэн маш эвсэг найрамдалтайгаар ажиллаж байцгаажээ.Өнөөдөрч заримтай нь хамтран ажиллаж байсандаа маш их талархалтай байдаг. Эрхлэгч Ч.Мөнх-Эрдэнэ, Сургалтын албаны дарга Р.Бадралмаа нартайгаа өдийг хүртэл ажил төрлийн харилцаатай, хамт ажиллаж байна.

Энэ өнцөгөөс харахад Академийнхан ямар сайхан үнэнч хамтрагчид байснаараа  бахархаж  явдаг.

       Гурав.Хэл сурсан нь

       Миний ажиллаж байх үед Намын дээд сургуулийн  Номын сангийн фондын номууд 80-90 хувь нь орос хэл дээр ашиглагддаг байсан үе.Орос хэлний хэрэглээ маш өндөр.Дөнгөж сургуулиа төгсөөд хөдөө орон нутагт ажиллаж байсан хүний хувьд орос хэл сурах шаардлага нэн тэргүүнд тавигдаж, энэ хэлийг сурах асуудал хамгийн том бэрхшээл болов. Энэ үеийн сонсогч нар орос хэлийг төрөлх хэл шигээ эзэмшсэн чадварлаг, чармайлттай, хичээнгүй хүнд тусыг чин сэтгэлээсээ хүргэдэг хүнлэг нинжин сэтгэлтэй өгөөмөр аугаа хүмүүс байв.

“Эрхийг сурахаар бэрхийг сур” гэдэг ардын сургаалт үгээр миний бие маш өндөр боловсрол, мэдлэгтэй эрдэмтэн-мэргэд, захирлууд, багш, ажилтан, сонсогч нартаа гологдохгүйн тулд бэрхийг сурахаар ханцуй шамлан хэл сурахаар зориг шулуудан оров.Багш, сонсогч нараасаа ичихээ больж тэд нараас тусламж авч, Фондын эрхлэгч Ёлко эгчээсээ зөвлөмж авч мэдэхгүй үгсээ жижиг дэвтэр нээн бичиж өөртөө зориулсан толь бичигтэй болж түүнийгээ цээжлэн өөрийгөө шалгадаг болов.

       Орос хэл мэддэг хүнд ч ичмээр л дамшиг байлаа.Хатуу ч  гэж жигтэйхэн /Хальт мульт /ичиж эмээхгүйгээр багш, сонсогч нартайгаа ойлголцож эхэлдэг юм байна.Цаашид урамшаад  улам хичээж номынхоо нэр, агуулгыг ойлгодог болж байна шүү.

  Дөрөв.Номын ангилалаа цээжилсэн нь

  Ангилалаа цээцлэхийн тулд Номын ангилалаа тавиур бүртээ хатуу картон цаасан дээр гараараа бичиж хооронд нь холбоод түүнийгээ цээжлэнэ.Өдөр бүхэн Фондын эрхлэгчдээ шалгуулна.

   Гурван сарын дотор бүх ангилалаа цээжлээд  тэр үед/ ББК/ ангилалтай байсан.Ямар, ямар ангилалын номууд аль аль тавиурт байрлаж байдгаа мэдэж авч билээ.Анх сонсогч нар ном асуугаад орж ирэхэд номынхоо нэрийг ч мэдэхгүй, хэлж ч чадахгүй, за тэр доторх агуулга бол цаашаа л байсан учир, тэгээд нэг нэрэлхмээр аядаж  шинэхэн орсон боловсон хүчин, дээр нь нас залуу байсан болохоор ичээд очдоггүй Эрхлэгчээрээ хэлмэрчлүүлж олуулдаг байсан бол сүүлдээ овоо догширч  сонсогч нартайгаа ойлголцож ил гарч үйлчилдэг  архаг номын санч болж хувирдаг юм билээ.Цаг хугацаа гэж...

       Үүнээс үүдэн нэг хувийн авъяас, ерэн есөн хувийн хөдөлмөр, чармайлт гэдэг үгийн утгыг ойн тойндоо шингээсэн юм.

       Тав.2012 оны Багш нарын баярын  шатрын тэмцээнд дэд байр эзэлсэн нь:

       2012-01-29-нд “Багш нарын баярт” зориулсан “Шатрын тэмцээн” жил бүр зохиогддог байлаа.Энэ өдрийн тэмцээний үеэр цаг агаар муу байсан учир багш нар маань тэмцээн эхлэх цагтаа амжиж ирээгүйгээс хоёр шатарчин тоглож дэд байрт орж билээ.Энэ нь үнэндээ гоц мөргөж аз түшсэн л хэрэг.

      Зургаа.Солонгос улсын иргэн болох шахсан нь:

       2010-10-03-ны өдөр Солонгос улсын “ Lоgоdийн”-н сургалтад хамрагдаж буцах өдрөө дэлгүүр хэсч нүд хужирлаж яваад /үнэндээ үлдсэн хэддээ бэлэг авах гэж/ тухайн өдөр монгол руугаа буцах байсан товлосон цагаа мартаж гэнэт санаад багийнхантайгаа уулзахаар болзсон газраа гүйн ирвэл нэг ч хүн байхгүй бүгд уулзалдаад байр луугаа юм хумаа цэгцэлцгээхээр явсан байв.Би гэдэг хүн яах учраа олохгүй хэсэг тээнэгзээд манайхан ямарч байсан намайг орхиж явахгүй гэдгийг зөн совингоороо мэдэрч уулзахаар болзсон газраа хөшөө мэт хүлээгээд л зогсоод байлаа.Надад өөр ямарч гарц байгаагүй.Байраа олохгүй.Цагаа харвал Монгол руу явах онгоцны цаг дутуу байв.Зүрх амаараа гарах дөхөж сандарч эхэлж байна.Гэхдээ горьдлого тасраагүй л хүлээгээд байгаа.Гэтэл Нар гарлаа.Манай дөрвөн залуу багш нар хоёр, хоёроороо хоёр хаалга руу нэрээр минь дуудан гүйлдэн ирж явааг хараад хосгүй баярын нулимс хоёр нүдийг минь бүрхэв.Ингэж л Солонгосын иргэн болох шахав.Болоогүй тэр багш нарыг хүлээж байх хооронд бас толгойд олон зүйл орж ирж байна.Цүнхэн дотор Солонгос монгол  толь байгаа хэрэв тэд нар орхиод явчихвал таксины жолооч дээр очиж сургуулийнхаа нэрийг хэлээд  хүргэж өгөөч гэж гуйя даа гэж дараагийнхаа маневерийг боддог юм билээ.

       Хожмоо сонсохнээ Багийн ахлагч доктор, профессор  Я.Шуурав багш маань “  Та нар яваад болзсон саяын дэлгүүр дээрээ оч. С.Сумъяа хашир хүн учир болзсон газраасаа холдохгүй гэж залуу багш нарт менежментийн ухаанаар зөвлөж маш оновчтой шийдвэр гаргасан байдаг юм.Багшаасаа үхтлээ айж билээ.Харин багш маань “Хүний газар хариуцлага, болгоомж хэрэгтэй “л гэсэн шиг санагддаг.

        Долоо.Хөдөлмөрөө төр, засаг хамт олноороо үнэлүүлсэн нь:

       Орон нутагт очиж ажиллаад  гайгүй ажилласан юм байлгүй тухайн үеийн АДХГЗ, Намын хорооны баахан “Баярын бичиг”, “Жуух”, “Өргөмжлөл”, тэр үед маш нэр хүндтэй медаль, одон болох  4 дүгээр таван жил, 5 дугаар таван жил, 6 дугаар таван жилийн гавшгайч ажилтан болж  одон, медалиудын цуглуулгатай болов.

• 2001-06-14.Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн 137 дугаар зарлигаар “Монгол Ардын Хувьсгалын 80 жилийн ойн хүндэт медаль.
• 2006-07-04.Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн 171 дүгээр зарлигаар “Их Монгол Улс байгуулагдсаны 800 жилийн ойн хүндэт медаль
• 2009-09-21.Орчин цагийн төр, аж ахуйн удирдах ажилтан бэлтгэж эхэлсний 85 жилийн ой,

Удирдлагын  Академи байгуулагдсаны 10 жилийн ойгоор Академийн “Шилдэг ажилтан” болж “Өргөмжлөл”, мөнгөн шагналаар,

•  2010-09-09.Монгол Улсын Засгийн Газрын шагнал “Соёлын тэргүүний ажилтан” тэмдэгээр,
• 2011-07-08.Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн 130 дугаар зарлигаар “Хөдөлмөрийн хүндэт медаль,                                                                                                                                                               
• 2011-11-19.”Үндэсний Номын сангийн 90 жилийн ойн” медаль,                                                    
• 2017-03-15.Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн 48 дугаар зарлигаар “Алтан гадас” одонгоор          
• 2022-06-24.Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн зарлигаар “Ардын Хувьсгалын 100 жилийн ойн” медаль гэх мэт  шагнал урамшуулал, одон медалиар үнэлүүлсэн байдаг.

           Найм.Ахимаг нас,  Мэргэжлээрээ бахархах нь:

          Тэтгэвэртээ гараад бие эрүүл, ухаан саруул болохоор аар саархан зүйлсээр оролдож, ном уншиж, гитар тоглож сурах , хоёр хүүдээ дурсамж болгон хөөрөгний даалин хатгаж, зарим өдөр бясалгагч нартайгаа уулзалдан хөгжилдөж , бясалгах зэргээр өдөр хоногийг илээж суутал нэг өдөр буюу 2021-05-25-ны Удирдлагын академид хамт ажиллаж байсан Сургалтын албаны дарга Р.Бадралмаа багш маань утасддаг юм байна.

       Сайн байна уу Сумъяа эгч ээ.Таны минь бие сайн уу.Юу хийж байна даа гээд л...

       Би сайн.Тэтгэвэрт гарсан хүмүүс юу хийдэг вэ түүнийг л хийж байна даа гэж хариулсан чинь.Та ажил хийх үү гэдэг юм байна.Ажлаа......Би хийж чадах юм уу гэж асуухад.Та чадна аа чадна.гэдэг юм байна.Ямар ажил юм бэ гэтэл Номын санч гэдэг юм байна.Эгч нь ажлаасаа хөндийрөөд 4 гаруй жил болсон байна аа.Хамаг юмаа мартсан байхаа юу л болдоо гэсэн чинь.Та хүрээд ирээ чадна гэж байх юм.Хаана вэ гэж асуусан  нь “Глобал Удирдагч Их Сургууль” Монгол гуравдугаар сургуулийн ард хуучнаар Ражив Гандигийн коллежийн зүүн талд байршилтай гэдэг юм.Өө тийм үү тэр чинь манай ахын хүүгийн сургууль байна аа.Яг намайг дөнгөж тэтгэвэрт гарч байхад дүү маань манайд та ажилла гэж байсан.Тэр үед Том хүү, бэр хоёр маань Солонгос улсад ажиллаж би ачаа хардаг байв.Би уйдаж байсан учир  дуртай нь аргагүй зөвшөөрч маргааш нь ажлаа хүлээн авах дээрээ тулаад орой нь хүү, бэр хоёртойгоо чатаар ярьж  ээж нь ажилд орлоо гэтэл яах гэсэн юм бэ та ядарна ш дээ хүүхэд харж байж гэдэг юм байна.Бас болоогүй  хүүхэд битгий өөр шигээ тоостой орчинд оруулж астамтай болгочих гээд дургүйцдэг юм байна.Ач минь бол ч дараагүй л дээ гараас гарчихсан 3 дугаар ангийн сурагч.Хичээлд нь хүргэж өгч, авдаг, хагас бүтэн сайнд басей, бүжгийн дугуйланд нь хүргэж өгч авдаг л ажилтай.

       За за аав, ээж нь дургүй байгаа юм байна гээд маргааш нь ирээд дүүдээ эгч нь чадахааргүй боллоо “Гүйх нохойд гүйхгүй нохой “саад гэгчээр миний дүү хүнээ олж ав гээд хэлээд явсан.Тэгээд л тэдний сургуулийн тухай бодлоосоо салсан байсан хэрэг.

       Маргааш нь Бадралмаа дээрээ очиж уулзлаа.Дүүтэйгээ ч таарлаа.Эгч  манайхыг голоод явсан гэж гомдоллож байна.Тэгэхээр нь  одоо цэгцлээд өгье дээ гээд л ороод гурван жил гаран ажиллаж байна.Хэрэв өөр ажил байсан бол шантрахаар л мөчүүд их тохиолдсон.Эзэмшсэн мэргэжилдээ эзэн болохын гайхалтайн жишээ л энэ юм даа.Дашрамд зарим нэгэн мэргэжлийн номын санчид өөриймсөг биш, эзэмшсэн мэргэжилдээ чадварлаг бус  ажиллаж номын санч нарын үнэлэмжийг бууруулдаг нь Глобал Удирдагч Их Сургуулийн Номын санд ажиллаж байсан номын санчдаас мэдрэгдлээ.Энэ сургуулийн номын санг дахин шинээр бүх зүйлсийг эхлүүлж СУИС-г төгссөн будаг нь ханхалсан хоёр “маа”-р төгссөн Б.Баярмаа, Г.Пүрэвмаа гэсэн хөөрхөн охидыг зараар авч хамтран ажиллаад зааж зааварчлаад зарим зүйлсийг заалгаад гурав дахь жилдээ ажиллаж байна.Иймээс ямарч мэргэжлийг эзэмшсэн бол эзэн нь болох хэрэгтэй. Би мэргэжилдээ үнэнч бөгөөд үр шимийг нь эргэлзээгүйгээр хүртэж яваадаа бахархалтайгаар талархдаг нэгэн.

                        НОМЫН САНЧ БҮХ ТӨРЛИЙН МЭРГЭЖИЛТЭН.

          ДЭЛХИЙН АУГАА ХҮМҮҮС БҮГД НОМЫН САНЧИД БАЙСАН.